آموزش آهنگسازی و تنظیم

اساسا انجام صحیح هر کاری منوط به داشتن اطلاعات علمی کافی در آن زمینه است. هنر نیز از این قاعده مستثنا نیست  و یک هنرمند زمانی می‌تواند به خلق آثار ارزشمند، خاص و زیبا بپردازد که اطلاعات تئوری خوبی در مورد هنر خویش داشته باشد. موسیقی، علیرغم ظاهر ساده‌اش، یکی از علمی‌ترین هنرهاست و شخصی که قصد ساخت آثار موسیقیایی دارد نیازمند داشتن آگاهی نسبت به علوم تئوری موسیقی است. داشتن اطلاعات کافی در زمینه تئوری موسیقی، هارمونی و حتی کنترپوان سبب گسترش دید آهنگساز شده و وی با استفاده از این علوم می‌تواند به خلق آثار متفاوت، با حال و هوای خاص بپردازد و از تکراری بودن و یکنواختی جلوگیری کند.

به عنوان مثال برای این که یک آهنگساز آهنگی با تم اسپانیایی بسازد باید نسبت به گام موسیقی که در اسپانیا استفاده می‌شود و همچنین نوع هارمونی استفاده شده در آن سبک موسیقی آگاهی داشته باشد که این خود بخش کوچکی از دانش تئوری موسیقی است. تئوری عمومی، هارمونی، کنترپوان، فرم و … علومی هستند که هنرجو را در راه رسیدن به هدف نهایی همراهی خواهند کرد.

تئوری موسیقی را باید همزمان با شروع نوازندگی ساز آغاز کرد تا از این طریق گنگی مباحث عملی به حداقل ممکن برسد و در اصطلاح هنرجو بداند که چه می‌کند. تئوری موسیقی فقط اسامی نت‌ها و گام ماژور و مینور نیست. انواع گامها و ارتباطشان با هم و با سبک موسیقی، هارمونی که همان علم ترکیب اصوات موسیقی است، ملودی سازی و هامونیزه کردن آن و… همه و همه به عنوان تئوری موسیقی شناخته می‌شوند و برای تبدیل شدن به یک آهنگساز حرفه‌ای مطالعه و فراگیری بی‌نقص آن ضروری است.

هنرجو برای رسیدن به مرحله آهنگسازی باید توانایی تشخیص صحیح ملودی‌ها را کسب نماید. یعنی باید بعد از شنیدن ملودی، ریتم و وزن آن را تشخیص داده و بتواند با صدای خود و با نت‌های صحیح آن ملودی را بازخوانی کند. همچنین هنرجو باید توانایی پیدا کردن نت‌های ملودی را به صورت صحیح بر روی ساز داشته باشد و ملودی شنیده شده را اجرا و ضبط نماید. درک عمومی و شعور موسیقی، موزیکالیته نام دارد. به عبارت ساده‌تر، موزیکالیته یعنی شناخت وزن ریتم و ملودی، گوش و حنجره تیون شده و دقیق، و برقراری ارتباط بین مغز، گوش و حنجره برای درک عمومی و اجرای موسیقی.

یکی از مباحثی که باعث تقویت موزیکالیته در هنرجو خواهد شد سلفژ می‌باشد. سلفژ به دوشکل پارلاتی و کانتاتی تدریس می‌شود که پارلاتی پیش‌نیاز کانتاتی است. سلفژ پارلاتی صرفا به تشخیص سریع نت‌ها بر روی حامل و ریتم آنها می‌پردازد، بدون توجه به اجرای صدای آنها به این شیوه وزن خوانی می‌گویند. در سلفژ کانتاتی تمرکز بر روی اجرای صحیح ملودی‌ها و نت‌های نوشته شده است، هم از لحاظ ریتم و هم از لحاظ درستی اصوات. به طور خلاصه یعنی خواندن ملودی‌ها از روی کاغذ.

در یک دوره کوتاه مدت آموزش آهنگسازی و تنظیم، مجال کار بر روی سلفژ پارلاتی و کانتاتی به شیوه کلاسیک وجود ندارد چرا که کسب مهارت در سلفژ نیازمند یک تا دو سال تمرین و ممارست است. اما با روشی خاص می‌توان در حد رفع نیاز موزیکالیته را در هنرجو بالا برد.

به همین دلیل در هیچ دوره کوتاه مدتی به جز دوره آموزش آهنگسازی و تنظیم خانه مسترینگ، تا لحظه نگارش این متن تمرینات سلفژ در نظر گرفته نشده است. پس راه کار خانه مسترینگ چیست؟ در مرحله بعدی خواهم گفت.

‌بعد از ساخت ملودی و انتخاب هارمونی زیبا برای آن، نوبت به تنظیم موسیقی می‌رسد. البته فرایند انتخاب آکورد و هارمونی را می‌توان شروع تنظیم در نظر گرفت. در این مرحله بر اساس هارمونی انتخاب شده ملودی‌های همراهی کننده، بخش‌های ریتم، باس و … برای آهنگ نوشته و اجرا می‌شوند. انتخاب این که چه سازهایی در یک آهنگ نقش آفرینی کنند از تصمیماتی است که در مرحله تنظیم  گرفته می‌شود.

ارکستراسیون به معنای سازبندی‌ است. یعنی انتخاب سازهای یک آهنگ. پس هنرجوی آهنگسازی باید شناخت خوبی از سازهای متداول داشته باشد. همچنین هنرجو باید با لحن و شیوه اجرایی و تکنیک‌های مختلفی که هر ساز قادر به اجرای آن است آشنا باشد. این یعنی هنرجو باید سازشناسی بداند.  به عنوان مثال وقتی هنرجو از تمامی تکنیک‌های اجرایی ساز ویالون مطلع نباشد قطعا در موسیقی خویش از آن تکنیک‌ها استفاده نخواهد کرد چون اصلا اطلاع و شناختی از وجود این تکنیک‌ها ندارد.

شناخت سازها و تاریخچه آنها، لحن اجرا و تکنیک‌های اجرایی هر ساز (articulation)، باعث بالارفتن توانایی هنرجو در خلق آثاری با سوناریته و رنگ‌آمیزی متفاوت و حرفه‌ای خواهد شد.